Ο κορονοϊός και τα ηθικά μας συστήματα

Ο κορονοϊός είναι ένα παγκόσμιο τεστ. Μια επιδημία του 2020, που αναγκάζει τον καθένα μας να έρθει αντιπέτωπος με τα βαθιά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, ερωτήματα τόσο εμβριθή που οι μεγαλύτεροι φιλοσόφοι έκαναν αιώνες να απαντήσουν και να δώσουν κάποιες -διαφορετικές- θεωρίες. Είναι ένα τεστ για τι πιστεύουν οι λαοί, τι πιστεύουν οι πολιτικοί, για την αξία του ανθρώπου και τη σχέση της με την αξία του χρήματος και των αγορών.

Σήμερα θα μιλήσουμε για τον κορονοϊό και την αντιμετώπισή του από τα κράτη ανά την υφήλιο.Θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο κατανοητός γίνεται. Να θυμάστε ότι δεν δικάζουμε, ούτε ξεπλένουμε την κοινωνική δικαιοσύνη κάθε κράτους. Δεν βάζουμε ετικέτες, απλά δίνουμε έναν οδηγό για να καταλάβετε καλύτερα το φιλοσοφικό υπόβαθρο πίσω από κάθε αντίληψη αντιμετώπισης της πανδημίας.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ  John Rawls 

 

 O John Rawls, είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός φιλόσοφος του 20ού αιώνα. Στην παράδοση του κοινωνικού συμβολαίου, ο Rawls κάνει ένα πείραμα σκέψης: ο δημόσιος διάλογος θα πρέπει να διεξαχθεί στην «αρχική θέση», πίσω δηλ. από ένα πέπλο άγνοιας, όπου τα άτομα δεν γνωρίζουν τίποτε που θα μπορεί να τους επηρεάσει (φύλο, πλούτο, φυλή, χρώμα, θρησκεία, ικανότητες, φυσική ομορφιά). Ο Rawls υποθέτει πως τα ορθολογικά άτομα πίσω από το πέπλο θα επιχειρήσουν να κατοχυρώσουν κατ' αρχήν τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία που μπορεί να είναι συμβατή με ίσο βαθμό ελευθερίας για όλα τα υπόλοιπα άτομα. Η ελευθερία μπορεί να περιοριστεί μόνο προς χάριν της ίδιας της ελευθερίας. Αν δηλαδή περιοριστεί η ελευθερία ενός ατόμου, αυτό πρέπει να γίνει μόνο με σκοπό την αύξηση της συνολικής ελευθερίας. Η κοινωνική δικαιοσύνη, επίσης, θεωρείται σημαντικότερη της οικονομικής αποτελεσματικότητας.

«Ελπίζω ότι τα μαθήματα που παίρνουμε από την εμπειρία μας με τον Covid-19 δεν έχουν να κάνουν με το φαγητό ή την αποφυγή της εξάπλωσης μικροβίων», έγραψε ο Russell Moore, πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας και Θρησκευτικής Ελευθερίας της Νέας Υόρκης, «αλλά το πώς αντιμετωπίζουμε τους πιο ευάλωτους μεταξύ μας. Στην πανδημία δεν είναι ώρα να αποστρέψουμε τα μάτια μας από την αγιότητα της ανθρώπινης ζωής».

Ίσως λόγω της θρησκευτικής τους απήχησης, οι "ρολσιανές" ιδέες καθοδήγησαν ακόμα και τους Ορθοδόξους, Έλληνες, Ρουμάνους, Ρώσους στην προσέγγιση της πανδημίας με βάση αυτές τις αρχές. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα κινητοποιήθηκαν άμεσα οι κυβερνώντες, γνωρίζοντας ασφαλώς και τις ανεπάρκειες του δικού μας Εθνικού Συστήματος Υγείας. Αντιμετωπίζοντάς μας ως αδαείς (θυμηθείτε τη δήλωση του καθηγητή κ. Τσιόδρα "συμπεριφερθείτε σα να νοσείτε" η Κυβέρνηση πήρε (ίσως αυθαίρετα) επιπλέον εξουσίες για να εκδώσει τελικά την εντολή κλειστοφοβικής καραντίνας, σε μια προσπάθεια να ελαχιστοποιήσει τον θάνατο και τα δεινά των ασθενέστερων. Η οικονομία όμως καταρρέει και αυτό είναι ένα πρόβλημα που η λύση του δεν βρίσκεται στο αυταρχικό (για το καλό μας) κράτος.

 ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ

 

Ο ωφελιμισμός είναι κανονιστική ηθική θεωρία σύμφωνα με την οποία, σκοπός των πράξεών μας πρέπει να είναι η μεγαλύτερη κατά το δυνατόν ωφέλεια για τον μεγαλύτερο κατά το δυνατόν αριθμό ατόμων.

Στη Βικτωριανή Βρετανία, αντιμετώπισαν παρόμοιες καταστάσεις όπως η πανδημία και κάποιοι άνθρωποι ασπαζόμενοι αυτή τη θεωρία, είπαν ότι είναι δίκαιο να θυσιάσουν ένα μέρος του πληθυσμού για το μεγαλύτερο καλό. Θα ωφελούσε -πίστευαν- την κοινωνία να αποδεχθεί πως θα υπάρχουν θύματα, για να ελαχιστοποιηθεί η κρίση. Κάτι τέτοιο έγινε και στη σύγχρονη εποχή στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι Sunday Times της Βρετανίας ανέφεραν ότι ο Dominic Cummings, επικεφαλής σύμβουλος του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον, είχε υποστηρίξει σε ιδιωτικές συναντήσεις μια πολιτική του ότι θα αφήσει αρκετούς ανθρώπους να αρρωστήσουν για να δημιουργήσουν εθνική ανοσία της αγέλης, να προστατεύσουν την οικονομία έστω κι αν αυτό σήμαίνε ότι ορισμένοι συνταξιούχοι πεθάνουν."Τι να κάνουμε;" απάντησε σχετικά.

Ο ίδιος ο Μιλ δεν υποστήριζε στο να βάζουμε τα χρήματα πάνω από τη ζωή των ανθρώπων. Οι περισσότεροι όμως από τις χώρες της ωφελιμιστικής ηθικής, βρίσκουν ένα τέτοιο δίλημμα άσχημο μεν, αλλά και δύσκολο να το απορρίψουν ως ιδέα δε. Οι κυβερνήσεις και οι ασφαλιστές βάζουν πράγματι μια πλασματική τιμή στην ανθρώπινη ζωή κατά τη χάραξη πολιτικής τους. Ανατωτιούνται, και το κάνουν σε δημόσιες συζητήσεις τους, αν πρέπει σε κάθε ασθενή -έστω και υπερήλικα- να δοθεί η μέγιστη προσοχή, εάν αυτό το σχέδιο δράσης προκαλεί μακροχρόνια και μεγαλύτερη ταλαιπωρία. Απάντηση σε αυτό έδωσε το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μ. Βρετανίας.  Όταν νόσησε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, έτυχε της καλύτερης υγειονομικής φροντίδας.

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Με αυτό τον τρόπο σκέψης είναι εμποτισμένη κυρίως η αμερικανική κοινωνία. Η μακρά του ιστορία, μάς πηγαίνει στον φιλόσοφο Διαφωτισμού John Locke και η σύγχρονη ενσάρκωσή του αποκτά νέο νόημα από τον συγγραφέα Ayn Rand, ο οποίος περιέγραψε τις ιδέες του σε μυθιστορήματα και δοκίμια. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα «να ζήσει για τον εαυτό του» και η ευτυχία ενός ατόμου «δεν μπορεί να συνταγογραφηθεί από άλλο άτομο ή οποιονδήποτε αριθμό άλλων ανθρώπων».

Το πιο διάσημο νεοφιλελευθερο πείραμα σκέψης διεξήχθη από έναν άλλο φιλόσοφο του Χάρβαρντ, τον Ρόμπερτ Νοζίκ, σε μια απάντηση προς τον Rawls. Φαντάστηκε τι είδους κράτος θα οικοδομηθεί και πόση προσωπική ελευθερία θα έχουν  οι πολίτες, εάν όλοι βρεθούν μαγικά σε μια ουτοπική κατάσταση χωρίς κοινωνικές δομές. Ο Nozick, στο πιο γνωστό του έργο το Anarchy, State and Utopia (1974), υπολόγισε ότι οι άνθρωποι θα δημιουργήσουν ένα πολύ περιορισμένο κράτος αφιερωμένο στην αυτοάμυνα και την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων - και τίποτα περισσότερο.

Πριν από μια δεκαετία οι ΗΠΑ υπέστησαν μια επιδημία ιλαράς ως αποτέλεσμα του ακτιβισμού κατά του εμβολιασμού, μιας ελευθεριακής ομάδας πολιτών που έβαλε το δικαίωμα των γονέων να επιλέξουν να μην εμβολιάσουν τα παιδιά τους πάνω από την προσπάθεια του κράτους να υπερασπιστεί το δικαίωμα άλλων γονέων. Είχαμε ξανά σκηνές αλλοφροσύνης στα σχολεία, στα σούπερ μάρκετ και συσσώρευση ιατρικού εξοπλισμού και φαρμάκων, πράγμα που έδειξε ότι πολλοί άνθρωποι ακολουθούν την ιδέα του Νοζικ για αυτοδιάθεση και βάζουν τον εαυτό τους πρώτο. Τέτοιες ιδέες μπορεί να γίνουν πιο ελκυστικές μετά από κάποιες εβδομάδες αυτο-απομόνωσης.

Στην αντιμετώπιση του κορονοϊού έκαναν το ίδιο.  Ο Κυβερνήτης της Νέας Υόρκης -της Πολιτείας με τα περισσότερα θύματα- Άντριου Κουόμο εξαγριώθηκε όταν είδε πλήθη να εκφράζουν την αντίθεσή τους στην απαγόρευση ταξιδιών και στην καραντίνα, διαδηλώνοντας υπέρ της ατομικής ελευθερίας. Κάποιοι με λίγο ήλιο συγκεντρώνονταν σε πάρκα. «Είναι αλαζονικό», είπε ο Cuomo. «Είναι αυτοκαταστροφικό. Είναι ασεβές για άλλους ανθρώπους. Και πρέπει να σταματήσει και πρέπει να σταματήσει τώρα! "

Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ το έθεσε κυνικά: «Δεν μπορεί η θεραπεία να είναι χειρότερη από το πρόβλημα». Μόλις χτες αποφάσισε να αναστείλει τη χρηματοδότηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Τα δημόσια νοσοκομεία κάνουν ότι μπορούν αλλά το ποσοστό θανάτων, ιδιαίτερα αυτών που δεν έχουν πρόσβαση σε ακριβές δομές υγείας είναι απελπιστικό. Στις ΗΠΑ σημειώνονται κάθε μέρα νέα θλιβερά ρεκόρ, με σχεδόν 2.600 θανάτους εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού σε 24 ώρες, τον βαρύτερο ημερήσιο απολογισμό μέχρι σήμερα στη χώρα και στον πλανήτη, σύμφωνα με τα δεδομένα που συγκεντρώνει το πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς.

ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ

Ο Κοινοτισμός ως πολιτειακό σύστημα εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην παγκόσμια πολιτική ιστορία στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και συνδέθηκε με την άμεση δημοκρατία (508 π.Χ.-326 π.Χ). Η θεωρία αυτή θέτει περισσότερο ζητήματα ηθικής και ταυτότητας του σύγχρονου ατόμου και προκρίνει ως καταγωγική και ζωτική μήτρα κοινωνικοποίησης του ατόμου την κοινότητα. Ο κομμουνιταριανισμός (αμερικανικός κοινοτισμός με πρωτοπόρους τους του Εμιτάϊ Ετζιόνι, Michael Sandel) εισάγει στοιχεία κοινωνικής οικονομίας στον δυτικό καπιταλισμό, προκρίνοντας μια κοινωνική εκδοχή καπιταλισμού στο πλαίσιο των κοινοτήτων κάνοντας λόγο για Κοινωνία των Πολιτών.

Μιλώντας την περασμένη εβδομάδα στον Τόμας Φρίντμαν των New York Times, ο Σάντελ είπε: «Το κοινό καλό είναι το πώς ζούμε μαζί σε μία κοινότητα. Πρόκειται για τα ηθικά ιδανικά που αγωνιζόμαστε μαζί, τα οφέλη και τα βάρη που μοιραζόμαστε, τις θυσίες που κάνουμε ο ένας για τον άλλο. Πρόκειται για τα μαθήματα που μαθαίνουμε ο ένας από το άλλο για το πώς να ζήσουμε μια καλή και αξιοπρεπή ζωή." Ο ιός έχει επιτεθεί ακριβώς σε αυτό το σημείο, στερώντας από όλους τη ζωή σε μια κοινότητα. Αλλά οι κοινοτικές ιδέες επανεμφανίζονται. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα άτομα που βρίσκονται σε καραντίνα βγαίνουν στα παράθυρα και στα μπαλκόνια τους για να χειροκροτήσουν τις εθνικές τους υπηρεσίες υγείας. Αυτά θεωρούνται ως θεμέλια της κοινωνίας.

Η Κίνα ασκησε ένα άλλο είδος κοινοτικοποίησης μετά την πρώτη εμφάνιση του κοροναϊού στη Γουχάν τον Ιανουάριο. Ζητήθηκε από τους κατοίκους αυτής της πόλης να κλειδωθούν στα σπίτια τους, και συχνά σε βίαια απομόνωση, για το καλό της κοινότητας και του κράτους, που σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Υπό τον Xi Jinping, το Κόμμα έχει αποκαταστήσει την Κομφουκιανή σκέψη που δικαιολογούσε εδώ και χρόνια την υπακοή σε ένα ιεραρχικό και αυταρχικό αλλά φιλάνθρωπο κράτος. Το ότι η έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης παραμένει ισχυρή φαίνεται στην θεαματική πειθαρχία με την οποία η Κίνα και στα άλλα ασιατικά έθνη που αντιμετώπισαν το πρόβλημα.

 Ο κοινοτισμός επικράτησε ως το αναγνωρισμένο δικαίωμα χωριστής εκπροσώπησης κοινωνικών ομάδων.Το ασαφές του πλαίσιο ως προς την ύπαρξη μιας κεντρικής εξουσίας καθώς και η μη λειτουργική θέση του για την κοινωνική δικαιοσύνη σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, μας δίνει την αίσθηση ότι δεν αποτελεί παρά συνέχεια των σοσιαλιστικών ιδεών (των ευρωπαϊκών κομμάτων) της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Άλλωστε με παλαμάκια ουδείς γιατρός που αγωνίζεται να σώσει έναν ασθενή, δεν ένιωσε καλύτερα.

Ευχαριστώ για την υπομονή σας να διαβάσετε μέχρι εδώ! Ελπίζω να βοήθησα.

ΠΗΓΕΣ

1)Βικιπέδια (ωφελιμισμός, φιλελευθερισμός, κοινοτισμός)

2)"How Coronavirus Is Shaking Up the Moral Universe", The pandemic is putting profound philosophical questions to the test. ByJohn Authers , Bloomberg Opinion

3) Φιλελευθερισμόςή κοινοτισμός,δίλημμα ή φενάκη; Ιορδάνης Παπαδόπουλος, Επιστήμη και Κοινωνία, Τεύχος 5-6/2001

4)John Rawls και δικαιοσύνη, Του Αριστείδη Ν. Χατζή, Εφημερίδα Καθημερινή, 15/12/2002

5) https://www.news247.gr

6)https://www.thetimes.co.uk