Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου 2015

Στη χώρα που της είπαν ψέματα

"...όταν πάρεις ένα δρόμο και δεις ότι πάει στραβά, μην προσπαθήσεις να διορθώσεις την πορεία, συνεχίζοντας σε αυτόν. Γύρνα στην αφετηρία και ξεκίνα πάλι από την αρχή, σε άλλη κατεύθυνση." (Θεοδόσιος Πελεγρίνης)
Σε αντίθεση με τον Αμερικανό φιλόσοφο Noam Chomsky που υποστήριζε πως "δε χρειάζεται ο φιλόσοφος να παίρνει θέση στα πολιτικά ζητήματα ούτε έχει ευθύνη για αυτά" (Philosophers and Public Philosophy), εμείς θα πάρουμε θέση, αναλύοντας ιστορικά και φιλοσοφικά την σχέση μεταξύ πολιτικής και ηθικής.



Αν ρωτούσατε το μέσο Έλληνα για τη σχέση της πολιτικής με την ηθική, πιθανότατα να γελούσε ή να εξοργιζόταν. Αυτό που συνέβη στην χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες, είναι πράγματι τόσο εξοργιστικό, όσο και γελοίο. Πολιτικοί κατωτάτου επιπέδου ή αμφιβόλου ηθικής οδήγησαν το λαό, εν έτη 2015 σε ένα ακόμα αδιέξοδο, (Μνημόνιο το λένε όλοι) το τρίτο κατά σειρά τα 5 τελευταία χρόνια.

Αν οι πολιτικοί έχασαν αυτά τα χρόνια την αξιοπιστία τους, ήταν επειδή η ενσυνείδητη καλλιέργεια ψεύτικων υποσχέσεων αποκόλλησε την πολιτική από την ηθική. Ψέματα για τα λεφτά που υπήρχαν, ψέματα για το έλλειμμα, ψέματα για το σκίσιμο των Μνημονίων με ένα νόμο. Ταυτόχρονα ο ατομοκεντρισμός των πολιτών και η δική τους ερμηνεία την ευμάρεια της ευρωπαϊκής κοινωνίας, λειτούργησε ως φαύλος κύκλος για το ποιους ακριβώς στέλναμε για αντιπροσωπευτική μας εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο, το ναό της Δημοκρατίας!

Γλωσσικά, τόσο το ήθος (>έθος), όσο και η πόλις (πρβλ. το λιθουανικό pilti=«πληρούν») αποκλείουν το ατομικό και «ίδιον», σημαίνοντας το κοινόν, που αντιπροσωπεύει τον «μέσο όρο», το μέτρο και τη διανεμητική δικαιοσύνη (δηλ. τη νέμεση). Έτσι, γλωσσικά, οι έννοιες της Ηθικής και του πολιτικού ήθους κατά βάθος συμπίπτουν.2 Τα τελευταία χρόνια, πολλές πένες δημοσιογράφων,  ενταγμένων στο Pay roll των υποστηρικτών των Μνημονίων, προσπάθησαν να μας πείσουν. Να μας πουν πως η καταστροφή ήταν ευλογία για τον τόπο και πως οι υπεύθυνοι της κλεπτοκρατίας ήταν οι πολιτικοί της ευθύνης! Έχουμε διαβάσει απίστευτα πράγματα.

Και τί την θέλουμε την ηθική; Ίσως για να ξανασυναντήσουμε αυτό που ψευδώς φέρουμε, την ελληνικότητα. Στην Αρχαία Ελλάδα ο πολιτικός δεν ήταν ένα ανεξέλεγκτο μέλος μιας συμμορίας που λυμαίνετο δημόσιο χρήμα , ούτε ένας άβουλος κλακαδόρος του αρχηγού του όταν εκείνος εκφωνούσε λόγους στην Εκκλησία του Δήμου, ούτε καν ένας δοσίλογος που έπαιρνε εντολές από οικονομικούς δολοφόνους για να εφαρμόσει τον "μονόδρομο" των ξενόφερτων προγραμμάτων. Ο Αριστοτέλης (στα Ηθικά Νικομάχεια) μας δίνει να καταλάβουμε πόση διαφορά μας χωρίζει με το τότε. Συνδέει στενά την ηθική με την πολιτική και ορίζει τον άνθρωπο ως πολιτικόν όν.  Θεωρεί ότι ο άνθρωπος μόνο ως μέλος της πολιτείας μπορεί να πραγματώσει τους ατομικούς του σκοπούς.  Σκοπός του ανθρώπου είναι φυσικά η απόκτηση της ευδαιμονίας, η οποία επιτυγχάνεται δια της αρετής. Και η ηθική είναι η ατομιστική διδασκαλία περί αρετής. Και άρα το μέσον με το οποίο εξασφαλίζεται η πραγματική ευδαιμονία.
Στην δημοκρατία των Αθηνών, γενικότερα, υπήρχε  έλεγχος των αρχόντων  και περιελάμβανε τρία στάδια: 
  • Το στάδιο προ της ανάληψης των καθηκόντων τους, 
  • το στάδιο του ελέγχου κατά την διάρκεια της θητείας τους και
  •  την λογοδοσία μετά το τέλος της. 
Από τους Ηθικούς Νόμους των Αρχαίων Ελλήνων ξεχωρίζουμε δύο θέσεις: Η πρώτη είναι του ρήτορα Δημοσθένη: Λέει λοιπόν ο Δημοσθένης (ΔΗΜ 20.134–135) για την πολιτική εξαπάτηση: «ἄν τις ὑποσχόμενός τι τὸν δῆμον ἐξαπατήσῃ, κρίνειν, κἂν ἁλῷ, θανάτῳ ζημιοῦν...», δηλαδή  "αν κάποιος υποσχόμενος κάτι εις τον λαόν, εξαπατήση, να εισάγεται εις δίκην και, αν καταδικασθή, να τιμωρήται με θάνατον."  Να λαμβάνει την ποινή του θανάτου.
Ποια βεμπεριανή "ηθική της ευθύνης" (άρα και της ψήφου στα καταστροφικά Μνημόνια) μπορεί να αντιπαρατεθεί με το ύψος της αυτής της αρετής; Πόση θλίψη και δυστυχία μας προκαλεί να ζούμε σε μια χώρα κυριευμένη από πνευματική αθλιότητα και διαπλεκόμενα συμφέροντα!
H δεύτερη είναι του Σωκράτη που δεν ταύτιζε την Ηθική με το Δίκαιο και του Θουκιδίδη που λέει «Πεφύκασί τε άπαντες και ιδία και δημοσία αμαρτάνειν, και ουκ έστι νόμος όστις απείρξει τούτου», δεν απολυτικοποιεί δηλαδή τον Νόμο, αλλά ταυτόχρονα τον τιμά. Ξεχώρισε έτσι την προσωπική ηθική πτώση από τη δύναμη των κανόνων της Πολιτείας, που ασφαλώς βρίσκεται ψηλότερα από το ανθρώπινο Υπερεγώ.
Για πολλούς αιώνες η ανθρωπότητα ακολουθούσε το Νόμο του Βασιλιά/Αυτοκράτορα, μέχρι που ήρθε ο Μακιαβέλι, για να γράψει τον "Ηγεμόνα" και να εξηγήσει πως το κέντρο βάρους βρίσκεται στη εξουσία, πώς αυτή αποκτάται και πώς διατηρείται. Ο Machiavelli είναι υποστηρικτής της απόλυτης κρατικής εξουσίας, η οποία δεν έχει ηθικούς φραγμούς, δεν δεσμεύεται από το δίκαιο, και αποσκοπεί μόνο στην αύξηση της ισχύος της.3  Και αυτός δεν ενδιαφερόταν αν τα μέσα που εφάρμοζε για το σκοπό του θα ήταν ηθικά ή όχι. Ο σκοπός, εννοείται, ήταν πάντα μια καθαγιασμένη ατιμία ή απανθρωπιά… 

Στη Γαλλική Επανάσταση ο Ροβεσπιέρος είχε το παρατσούκλι "αδωροδόκητος", αλλά δημιούργησε την πολιτική του τρόμου. Όταν η ηθική αντικαθιστά πλήρως την πολιτική θα λέγαμε πως δε διαφέρει από ένα δήμιο. Πενήντα χρόνια μετά ο Will Durant (πολιτικός και φιλοσοφος) θα πει το ακριβώς αντίθετο: "Ένας πολιτικός δεν έχει την πολυτέλεια να είναι ηθικολόγος."

Όταν στα μισά του 19ου αιώνα ακούστηκαν οι απόψεις του Μαρξ, έμοιαζαν σα να δόθηκε το σύνθημα για επιστροφή στις Αριστοτελικές ιδέες. Ο εχθρός ήταν ένας: Ο Καπιταλισμός! Οι διεφθαρμένοι πολιτικοί του σήμερα, η παντοκρατορία των Αγορών και τα τόσα πολλά σκάνδαλα, δίνουν μια επικαιρότητα στα λεγόμενα του Μαρξ. Ο Γερμανός οικονομολόγος έδωσε νέα πνοή στο φιλοσοφικό διάλογο για την πολιτική και την ηθική. Διετύπωσε μία δική του θεωρεία για την Κοινωνία και την Ιστορία, έναν νέο Ανθρωπισμό, που χρησιμοποιεί την Επανάσταση του Προλεταριάτου, ως μέσο υλοποίησης μιας Ανθρώπινης Κοινωνίας. Ανέπτυξε την θεωρεία των κρίσεων και προέβλεψε την πτώση του Καπιταλισμού.
 Λίγα χρόνια αργότερα οι θεωρίες αυτές προσπάθησαν να εφαρμοστούν. Τα αποτελέσματα τα γνωρίζουμε όλοι. Εκατομμύρια πέθαναν είτε από εκτοπήσεις, είτε από πείνα, είτε απλώς επειδή διαφώνησαν με το Κόμμα. Με ένα σόφισμα του Λένιν το 1921 η  «Δικτατορία του προλεταριάτου» έγινε «Δικτατορία του Κόμματος του προλεταριάτου» και στην συνέχεια εξουσία του κόμματος, στην ουσία εξουσία του ανωτάτου καθοδηγητικού οργάνου, της Κεντρικής Επιτροπής και, στην πορεία, του Πολιτικού Γραφείου. Εύκολα μετά και εξουσία ενός ανδρός. Του Στάλιν. Ο ολοκληρωτισμός αυτός δεν είχε τίποτε ηθικό.
 Ένας άλλος ολοκληρωτισμός αυτός των εθνικοσοσιαλιστών του Hitler ήρθε να αποδείξει στην ανθρωπότητα τον ψευδεπίγραφο τίτλο της. Ο μαζάνθρωπος έδειχνε τυφλή υποταγή στον Φύρερ, δεν μιλούσε, δε σκεφτόταν δεν μετανόησε ποτέ για τα εγκλήματα που διέπραξε. Ακόμα και στις μέρες μας δυστυχώς υπάρχουν υποστηρικτές αυτών των θεωριών.
Πολλές θεωρίες αναπτύχθηκαν για να εξηγήσουν τι είχε συμβεί τα χρόνια του ολοκληρωτισμού. Η κριτική θεωρία συνέλαβε ως ουσιαστική αιτία αυτής της κρίσης της κοινωνίας και της επιστήμης την αυταρχική εξουσία και πρότεινε ως μέσο για την υπέρβασή της  την κριτική θεώρηση  αυτών των αιτιών. Κατά τον Habermas, στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, οι πολίτες στερούνται ελευθερίας, κάτι που αγνόησε ο Μαρξισμός, ο οποίος είδε την πορεία της ανθρωπότητας ως μονοσήμαντη και νομοτελειακή. Ο Habermas αφαιρεί τις ιδέες της επανάστασης του προλεταριάτου και την ταξική πάλη από τη θεωρία του. Στη θέση τους φέρνει την ιδέα της κρίσης. Η κρίση αρχίζει όταν η κοινωνία δεν ικανοποιεί τις ανάγκες των ατόμων και οι θεσμοί ουσιαστικά άγουν και φέρουν τα άτομα. Τα άτομα αρχίζουν σιγά-σιγά να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ως απάντηση σε αυτήν την κρίση δημιουργώντας αυτό που ονομάζει επικοινωνιακή δράση (communicative action). Οι απόψεις του καταχωρήθηκαν τo 1981 στους δύο τόμους του βιβλίου του “The Theory of Communicative Action”. Μια τέτοια δράση δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να κατανοήσουν, να συμφωνήσουν και εν τέλει να σχεδιάσουν κοινές δράσεις. Αυτή η δράση, κατά τον Habermas, παίρνει τη θέση της επανάστασης ως ένας τρόπος εισαγωγής αλλαγών.

Μιας και πολύ κατηγορήσαμε τον Max Weber ας συμφωνήσουμε με κάτι από αυτόν:  έγραψε κάποτε ότι σε έναν ριζικο μετασχηματισμό της κοινωνίας, η ηθική των φανατισμένων, των άκρων στην πολιτική, είναι πιο καταστροφική και από μια άμεση διαδρομή προς την αιματοχυσία. Ηθικολογία σε μια εποχή επαναστατικών αλλαγών οδηγεί σχεδόν πάντα σε κάποιο είδος δικτατορίας.
Η ιδέα της πολιτικής που παίρνει τις αποφάσεις στο όνομα του κοινού συμφέροντος δεν λειτουργεί πλέον. Σήμερα χρειάζεται να ξεκινήσουμε από ένα ηθικό αίτημα που μετασχηματίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις και σε θεσμούς.
Γι' αυτό τελειώνοντας θα θέλαμε να συνταυτιστούμε με την άποψη του (Νομπελίστα) Douglass North που θεωρεί πως η ανάπτυξη σε ένα χρεοκοπημένο κράτος θα έρθει από τους "άτυπους θεσμούς". Αυτοί περιλαμβάνουν την κουλτούρα, τις νοοτροπίες, το σύστημα αξιών. Σε αντίθεση με τους θεσμούς του κράτους αυτοί οι θεσμοί δεν "ιδρύονται" βολονταριστικά. Καλλιεργούνται, αναπτύσσονται, εδραιώνονται με το χρόνο και την παιδεία.4
 Σε μια προεκλογική περίοδο που όλοι μας είπαν ψέματα, ας αναλογιστεί ο καθένας πολύ καλά την ψήφο του. Πριν πιστέψει τους αμοραλιστές, αυτούς που έχουν αμαρτωλό παρελθόν και τους δημοσιογράφους που τους υποστηρίζουν, ας διαβάσει λίγο (θα πρότεινα να αρχίσετε από τους Hans-Hermann Hoppe και  Αλεν Τουρεν).
Σημείωση: Όλες οι φωτογραφίες είναι από τον λογαριασμό του twitter του εξαιρετικού @jodigraphics15

2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ψαγμένο άρθρο! Μπράβο φιλόσοφε!

Bill Τούρκος ! είπε...

Ενδιαφέρον άρθρο . Να μου επιτρέψεις μια στιρνερική παρέκβαση θεωρώντας ότι οι μαρξιστικές μάζες δεν οδήγησαν και δεν θα οδηγήσουν καμία κοινωνία στο πρόταγμα του ιδεατού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Προσωπικά θεωρώ ότι η συνεργατική μάζωξη των χειραφετημένων "μοναδικών" ,μπορεί να οδηγήσει στο επέκεινα , σε ένα νέο πολιτιστικό παράδειγμα , που θα καταστήσει μουσειακές καταχωρήσεις , όλους τους έως τώρα ιδεολογικο πολιτικούς ισμούς